Ireneusz Iredyński

urodził się 4 czerwca 1939 roku w Stanisławowie (obecnie Iwano-Frankowsk na Ukrainie). Jego matka, Aleksandra z Ziółeckich, wyznania katolickiego, miała pochodzenie żydowskie i najpewniej z tego powodu w poczuciu zagrożenia po 1942 roku opuściła dom, z kolei ojciec, Antoni Iredyński (wbrew legendzie, pisarz nosił nazwisko rodowe) wstąpił do armii Andersa, Ireneusz zatem od małego pozostawał pod opieką ciotek oraz babki ze strony ojca. W lutym 1946 roku rodzina przesiedliła się ze Stanisławowa do Bochni. Tu Iredyński ukończył Szkołę Podstawową im. Stanisława Jachowicza. Gdy miał czternaście lat, porzucił dom opanowany przez surowego ojca, który w 1948 roku powrócił do kraju z Londynu. Uciekinier zamieszkał w Krakowie, najpierw na stancji przy ulicy św. Filipa, a następnie w Domu Literatów przy Krupniczej. Uczył się w Gimnazjum Ogólnokształcącym im. Tadeusza Kościuszki. Matury nigdy nie uzyskał, był jednak znakomicie oczytanym samoukiem.
W roku 1955 jako szesnastolatek ogłosił pierwsze wiersze na łamach „Gazety Krakowskiej” i „Dziennika Polskiego”, od 1956 publikował m.in. na łamach „Echa Tygodnia”, „Słowa Tygodnia”, „Współczesności”, „Życia Literackiego”. Wkrótce został przyjęty do Koła Młodych przy Krakowskim Oddziale Związku Literatów Polskich.
W roku 1959 ukazują się jego pierwsze książki: tom wierszy Wszystko jest obok, uznany na najlepszy debiut poetycki roku, oraz wydana pod pseudonimem Umberto Pesco powieść kryminalna Ryba płynie za mordercą. Iredyński zostaje najmłodszym członkiem Związku Literatów Polskich i definitywnie przenosi się z Krakowa do Warszawy. Wkrótce też ma miejsce jego debiut dramaturgiczny: Teatr Wybrzeże na scenie Teatru Kameralnego w Sopocie wystawia Męczeństwo z przymiarką w reżyserii Jerzego Jarockiego (1960), zaraz potem kolejną realizację pierwszej sztuki zaprezentuje warszawski Teatr Ateneum (1961). Szeroko komentowanym wydarzeniem literackim staje się publikacja mikropowieści Dzień oszusta (1962), a następnie obszernych fragmentów drugiej powieści, Ukryty w słońcu (na łamach miesięcznika „Twórczość” 1963, nr 3), która w całości zostanie wydana dopiero dziesięć lat później. Na krajowe premiery niekiedy długo muszą też czekać kolejne sztuki teatralne: Jasełka moderne (druk 1962, wystawienie 1965), Żegnaj, Judaszu (druk 1965, polska prapremiera 1971), Sama Słodycz (druk 1971, premiera 1973) czy Trzecia pierś (druk 1973, premiera 1975). Dramaturgia Iredyńskiego szybko natomiast zdobywa uznanie w przekładach na język niemiecki, które stają się podstawą światowych premier w Zurychu (Żegnaj, Judaszu – 1968, Trzecia pierś – 1973). Z drugiej strony są też sztuki wystawione, które nie zostały ogłoszone drukiem: Ostatni odcinek drogi (Teatr Śląski w Katowicach, 1962), Zejście do piekła (Teatr im. Juliusza Osterwy w Lublinie, 1964), Dobroczyńca (Teatr Powszechny w Łodzi, 1971), Narkomani (Teatr Nowy w Warszawie, 1975).
W latach sześćdziesiątych Iredyński rozpoczyna bardzo intensywną współpracę z Teatrem Polskiego Radia – powstaje kilkadziesiąt słuchowisk, z których wiele uznawanych jest za arcydzieła tego gatunku. Słabiej pamiętaną część dorobku literackiego Iredyńskiego stanowią scenariusze filmowe: Sam pośród miasta (1965), Zejście do piekła (1966), Kardiogram (1971), Roman i Magda (1978), Ukryty w słońcu (1980), Okno (1981), Magiczne ognie (1983), a także scenariusze filmów telewizyjnych: Śmierć w środkowym pokoju (1965), Przejście podziemne (1973) – we współpracy z Krzysztofem Kieślowskim, Niedziela pewnego małżeństwa w mieście przemysłowym średniej wielkości (1977), Wejście w nurt (1978).
Największe uznanie zdobywa Iredyński jako dramatopisarz i prozaik, lecz nie zrywa z poezją i publikuje kolejne tomy wierszy: Moment bitwy (1961), Muzyka konkretna (1971), jest też autorem piosenek, z których najbardziej znane to Jestem cała w twoich rękach (z filmu Anatomia miłości) w interpretacji Barbary Brylskiej, Moja miła, moja cicha, moja śliczna z repertuaru Jerzego Połomskiego czy Bywają takie dni w wykonaniu Alicji Majewskiej.
Po roku 1980 pozycję teatralną dramatopisarstwa Iredyńskiego ugruntowują kolejne sztuki i teraz już niemal natychmiastowe ich premiery: Ołtarz wzniesiony sobie (1981), Terroryści (1982), Głosy umarłych (1984), Kreacja (1984), Ofiara w bóstwo przemieniona (1985, pierwotny tytuł: Dziewczynki), Seans (1985).
Sporo utworów dramatycznych Iredyńskiego miało pierwodruk w miesięczniku „Dialog”, ukazały się też dwa autorskie wybory sztuk scenicznych: Sytuacje teatralne (1974) oraz Dziewięć wieczorów teatralnych (1986, już po śmierci pisarza), z kolei dramaty radiowe zostały opublikowane w trzech zbiorach: Głosy (1974), Skąd ta wrażliwość (1979), Wszyscy zostali napadnięci (1985). W 1982 roku wyszedł tom Ciąg, gromadzący cztery mikropowieści (Dzień oszusta, Ukryty w słońcu, Człowiek epoki, Manipulacja).
Wyrokiem sądowym z 27 stycznia 1966 roku Iredyński został skazany (wraz z Edwardem Żebrowskim, reżyserem filmowym) na trzy lata pozbawienia wolności za próbę gwałtu. Najprawdopodobniej była to prowokacja, inicjująca prasową kampanię mającą oczernić niepokornego pisarza. Iredyński odsiedział cały wyrok w więzieniach w Białołęce, Sztumie (gdzie zetknął się w jednej celi z Jackiem Kuroniem) i Gdańsku. Jego Listy z więzienia do żony w trakcie rozpadu małżeństwa przekazał do druku Marek Sołtysik w miesięczniku „Twórczość” (2014, nr 9). Iredyński był dwukrotnie żonaty. W 1957 roku zawarł związek małżeński z Marią z domu Kapelińską, artystką malarką, którą poznał w Teatrze Cricot 2 Tadeusza Kantora (rozwód 1972). W latach 1972–1975 pozostawał w związku partnerskim z Jadwigą Staniszkis. W 1980 roku ożenił się z Teresą Świerzy, z domu Polkowską.
Zmarł 9 grudnia 1985 roku w Warszawie, urna z prochami pisarza spoczywa w katakumbach na Starych Powązkach.

[na podstawie materiałów dostępnych w Bibliotece Donacji Pisarzy Polskich w Domu Literatury w Warszawie opracował Zbigniew Majchrowski]

Jedno przemyślenie nt. „Ireneusz Iredyński

Dodaj komentarz

Twój adres e-mail nie zostanie opublikowany.

*

Możesz użyć następujących tagów oraz atrybutów HTML-a: <a href="" title=""> <abbr title=""> <acronym title=""> <b> <blockquote cite=""> <cite> <code> <del datetime=""> <em> <i> <q cite=""> <strike> <strong>