Lidia Amejko

urodziła się 2 września 1955 roku we Wrocławiu. Chodziła tam do szkoły, po maturze przez rok studiowała medycynę, a następnie kulturoznawstwo na Uniwersytecie Wrocławskim. Tematem jej pracy magisterskiej była teoria kultury Floriana Znanieckiego – jednego z najciekawszych polskich socjologów i analityków nowoczesności. Do dziś związana jest ze swoim miastem, któremu poświęciła sztukę Silesia, Silentia (premiera w Teatrze Współczesnym w reżyserii Marka Fiedora, 2016). Blisko dziesięć lat po studiach została szefową akademickiego studia radiowego „Nad Odrą”. Dysponując profesjonalną aparaturą, mogła eksperymentować z dźwiękiem i montażem, a inspiracją była dla niej działalność artystów spod znaku radio-art i muzyki konkretnej. Zrealizowała tam wiele utworów, m.in. Drzwi oraz Informacja jest piękna, w hołdzie Nam June Paikowi. Tytuł drugiego eksperymentu przywołuje nazwisko performera, który w swoich pracach wykorzystywał sygnały radiowe oraz telewizyjne i jako pierwszy wprowadził do sztuki media elektroniczne (był autorem pojęcia „autostrada informacyjna”). Amejko nagrywała również pijackie monologi, próbując przeniknąć ich frazowanie i rytm. Takie postaci jak Gumajka, Wodomówca czy święci osiedlowi wywodzą się w prostej linii z tych poszukiwań. „W tamtym czasie świat był dla mnie wyłącznie dźwiękiem, melosem, a nie logosem” – wspomina autorka. „Mam nadzieję, że tę dźwięczność świata – brzmienie słów, rytm i melodię zdań, dysonanse i konsonanse, pauzy i wykrzykniki, mówiąc krótko: »żywioł mówienia« – udało mi się zachować w prozie i dramatach”.
Debiutowała w 1987 roku we wrocławskiej „Odrze” opowiadaniem Misja Oscara Llenor, ogłoszonym jako przekład przypadkowo odnalezionego utworu J.L. Borgesa (podpisany „Lidia A. Surowska”). W fikcyjnym liście do redakcji pisała: „Szanowny Panie Redaktorze! Przesyłam Panu tłumaczenie opowiadania, które, według wszelkiego prawdopodobieństwa, jest apokryfem. Utwór ten, napisany po angielsku, otrzymałam od londyńskiej firmy adwokackiej Cooly-Binns, która jest wykonawcą testamentu mojego nieżyjącego od trzech lat przyjaciela Williama Zeigera”. Utwór inspirowany był opowiadaniami Jorge Luisa Borgesa i Adolfo Bioy Casaresa z tomu Kroniki Bustosa Domecqa, które w polskim tłumaczeniu ukazały się w 1985 roku. Borges zawsze będzie inspirował Amejko, a pastisz stanie się jedną z jej ulubionych form literackich. Jako dramatopisarka debiutowała w roku 1993 na łamach miesięcznika „Dialog” sztuką radiową Gdy rozum śpi – włącza się automatyczna sekretarka, którą zainteresowały się rozgłośnie radiowe w Stuttgarcie i Zagrzebiu. Do tej pory napisała dziesięć sztuk teatralnych, radiowych i telewizyjnych, w większości drukowanych w miesięczniku „Dialog”: Gdy rozum śpi – włącza się automatyczna sekretarka (1993, nr 8), Męka Pańska w butelce (1995, nr 10), Dwadrzewko (1996, nr 5–6), Farrago (1997, nr 9), Przemiana 1999 (pierwsza publikacja w niniejszym tomie, realizacja w Teatrze Telewizji w 2001), Nondum (2001, nr 12), Greta (scenariusz telewizyjny, 2006, nr 8), Silesia, Silentia (2016, nr 6), Tangibile (Dotykalnie). RadiOpera (utwór niepublikowany, znany także pod wcześniejszą wersją tytułu Tangibile (Dotykalne). RadiOpera, zrealizowany w Teatrze Polskiego Radia w 2018). Teatralna wersja Grety (Greta Czartoryjańska) oraz utwór Teatr Texturo pozostają w maszynopisach. Razem z Marcinem Czubem, doktorem psychologii na Uniwersytecie Wrocławskim, w latach 2008–2009 napisała też zrealizowane we Wrocławskim Teatrze Lalek scenariusze przedstawień dla dzieci: Alchemik, Gołębiożercy, Klątwa muchomora, Krasnoludki w kosmosie, Co w trawie piszczy.
W 2003 roku Amejko opublikowała tom opowiadań Głośne historie, nominowany do Nagrody Literackiej Nike (część z prezentowanych w tomie utworów stanowiły cytaty lub parafrazy fragmentów drukowanych wcześniej dramatów). Najbardziej znaną książką pisarki jest zbiór opowiadań Żywoty świętych osiedlowych (2007), ogłaszanych wcześniej cyklicznie w miesięczniku „Dialog”. Proza ta doczekała się kilku ciekawych adaptacji teatralnych (m.in. nagradzany spektakl Agaty Kucińskiej i Teatru Ad Spectatores, 2010), a za jej radiową realizację (pod tytułem Osiedle) Jan Warenycia, reżyser słuchowiska, otrzymał nagrodę na Festiwalu „Dwa Teatry” w 2009 roku. W 2019 ukazała się eksperymentalna powieść Obrus, który został zaproszony na obiad, nazwana przez autorkę „powieścią sceniczną”. „Podążając za Jej wizją, naruszyliśmy żelazne reguły składu” – informował na okładce książki wydawca. W powieści pojawiają się dramatyczne partie dialogowe, zaznaczone w niekonwencjonalny sposób znakami graficznymi »/« i ////. Razem z córką, Julią Amejko, napisała też scenariusz interaktywnej gry miejskiej Czas, który pozostał (Poznań, 2017). Aplikacja komputerowa gry „opiera się na metaforze miasta jako mózgu”, „a jego mieszkańcy (Gracze) są impulsami neuronalnymi”.
Dla potrzeb wydawniczych lub realizacyjnych dramaty Amejko były tłumaczone na wiele języków, za granicą ukazywały się w czasopismach, antologiach lub osobnych wyborach. Doczekały się także kilku zagranicznych premier teatralnych, nagrań radiowych i czytań performatywnych. W Polsce trzy jej sztuki: Farrago, Przemiana 1999 i Dwadrzewko (pod tytułem Pan Dwadrzewko) zostały z powodzeniem zrealizowane w Teatrze Telewizji. Premiery teatralne miały Męka Pańska w butelce, Farrago iNondum (dwukrotnie), a także wymieniana już Silesia, Silentia. Dramat radiowy Tangibile w 2017 roku autorka wysłała na konkurs 2 Programu Polskiego Radia i Stowarzyszenia ZAiKS „Muzyka: bohater, inspiracja, pretekst” i została w nim wyróżniona (słuchowisko rok później zrealizowała Anna Wieczur-Bluszcz).
Amejko jest wielokrotną stypendystką zagranicznych uniwersytetów i fundacji. W 1997 przebywała na stypendium United States Information Agency Uniwersytetu w Iowa (USA). W 2000 była stypendystką Fundacji Batorego w Bochum (Niemcy), a w 2005 Ministerstwa Kultury i Dziedzictwa Narodowego. W następnych latach została zaproszona przez Baltic Center for Writers and Translators w Visby (Szwecja, 2008), otrzymała stypendium im. Marguerite Yourcenar w Saint-Jans-Cappel (Francja, 2010) i stypendium Fundacji Wyszehradzkiej w Budapeszcie (Węgry, 2012), gdzie przebywała jako resident-writer. We Wrocławiu i Bochum prowadziła także zajęcia pisarskie ze studentami wyższych uczelni (kurs „creative writing”). W latach 2005–2006 odbyła cykl zajęć Sztuka monologu – narracje pierwszoosobowe w kulturze współczesnej na Wydziale Kulturoznawstwa UWr. Jest laureatką kilku nagród i wyróżnień, najważniejsze z nich otrzymała za Żywoty świętych osiedlowych (m.in. Dolnośląska Nagroda Literacka 2007, Pióro Fredry 2007, Nagroda Literacka Srebrny Kałamarz 2007, Nagroda Polskiego Towarzystwa Wydawców Książek 2008).
Lidia Amejko ceni sobie prywatność, choć nie odmawia kontaktów z czytelnikami i widzami. W internecie można znaleźć krótki film nakręcony podczas jej spotkania autorskiego po wydaniu Żywotów świętych osiedlowych, na którym pisarka czyta swoje utwory, komentuje je i snuje nowe opowieści, ale nie dzieli się opiniami o innych ludziach i nie sypie anegdotami na swój temat. Wbrew dominującym tendencjom we współczesnej kulturze, za bardziej interesujące uznaje swoje dzieło niż życie.

[opracował Jacek Kopciński na podstawie badań własnych oraz noty Alicji Szałagan w słowniku biobibliograficznym Polscy pisarze i badacze literatury przełomu XX i XXI wieku. Oprac. zespół pod redakcją Alicji Szałagan. T. 1. Warszawa: Fundacja Akademia Humanistyczna, IBL 2011]

Dodaj komentarz

Twój adres e-mail nie zostanie opublikowany.

*

Możesz użyć następujących tagów oraz atrybutów HTML-a: <a href="" title=""> <abbr title=""> <acronym title=""> <b> <blockquote cite=""> <cite> <code> <del datetime=""> <em> <i> <q cite=""> <strike> <strong>