Władysław Terlecki

urodził się 18 maja 1933 roku w Częstochowie. Jego ojciec Antoni wywodził się z drobnej szlachty kresowej; matka Eleonora z domu Mikke była córką handlarza maszyn rolniczych. Na początku wojny ojciec pisarza przedostał się na Zachód, wstąpił do polskiego wojska i później walczył w armii generała Stanisława Maczka. Nie wrócił już do kraju, więc chłopca wychowywała matka. Okres okupacji Terlecki spędził w Częstochowie, oglądane wtedy sceny okrucieństwa, rozlewu krwi i ludzkiej rozpaczy (m.in. likwidacja getta) pozostawiły – jak wspominał – niezatarte piętno w jego świadomości. Tu po wyzwoleniu ukończył II Liceum Ogólnokształcące im. Romualda Traugutta. W czasach licealnych ujawniły się jego zainteresowania literackie oraz historyczne. W latach 1951–1954 Terlecki studiował filologię polską na Uniwersytecie Wrocławskim. Zagłębiał się wówczas w archiwa z czasów powstania styczniowego, zgromadzone w Zakładzie Narodowym im. Ossolińskich. Po studiach związał się na kilka lat ze środowiskiem PAX-u, był redaktorem „Wrocławskiego Tygodnika Katolickiego”, a następnie „Dziś i Jutro”, wydawanego w Warszawie (do 1956, tj. do przekształcenia pisma w tygodnik o nazwie „Kierunki”). W 1955 roku zawarł związek małżeński z Lucyną Basaj, również polonistką.
Terlecki debiutował w 1955 roku opowiadaniem Nad granicą siedzi diabeł, jego debiut książkowy – opublikowany rok później tom reportaży Kocie łby – zbiegł się z przeprowadzką do Komorowa pod Warszawą. W artystycznej biografii pisarza ważne miejsce zajmuje współpraca z pismem „Współczesność” oraz Polskim Radiem. We „Współczesności” kierował działem prozy (1958–1968), zamieszczał tu swoje opowiadania, reportaże, sprawozdania z wyjazdów zagranicznych i z krajowych imprez kulturalnych. Należał do umiarkowanego skrzydła nieformalnej grupy pokoleniowej, skupionej wokół „Współczesności”, nie angażował się zbytnio w burzliwe kampanie z lat 1959–1962; starał się udostępniać łamy tego pisma zarówno młodym twórcom, jak i pisarzom starszego pokolenia. Po odejściu ze „Współczesności” zbliżył się do „Miesięcznika Literackiego”, w którym już wcześniej publikował utwory prozą, i wkrótce wszedł w skład jego kolegium redakcyjnego (1972–1980). Stałe, niezwykle owocne kontakty z Polskim Radiem nawiązał w połowie lat sześćdziesiątych, od 1967 roku pracował w Redakcji Słuchowisk, a następnie w Redakcji Prozy i Poezji. Jest autorem kilkudziesięciu słuchowisk, z których wiele było nagradzanych i wyróżnianych w konkursach. Dla teatru radiowego adaptował również kilka swoich powieści (Gwiazda Piołun, 1967; Dwie głowy ptaka, 1983; Lament, 1985; Drabina Jakubowa, 1988; Wieniec dla sprawiedliwego, 1988). Wybór jego najciekawszych dramatów radiowych gromadzi zbiór Herbatka z nieobecnym (1976).
W początkowym okresie twórczości Terlecki pisał głównie opowiadania (tomy: Podróż na wierzchołku nocy, 1958; Pożar, 1962; Sezon w pełni, 1966). Uznanie przyniosła mu powieść Spisek opublikowana w 1966 roku. Stała się ona pierwszym ogniwem pentalogii o powstaniu styczniowym, na którą złożyły się ponadto powieści Dwie głowy ptaka (1970) i Lament (1984) oraz zbiór opowiadań Powrót z Carskiego Sioła (1973) i Drezno (z tomu Rośnie las, 1977). Równoległy tryptyk powstaniowy tworzą, komponowane na podstawie tekstów prozatorskich, dramaty: Dwie głowy ptaka (1981), Krótka noc (1986) i Cyklop (1988). Największą popularność zapewniły Terleckiemu książki historyczne, w których – wykorzystując elementy biografii autentycznych postaci – ukazuje psychologiczny wymiar doświadczeń bohaterów. W utworach historycznych Terlecki przywołuje przede wszystkim wiek XIX (Czarny romans, 1974; Cień karła, cień olbrzyma, 1983; Cierń i laur, 1989; Zabij cara, 1992; Wyspa kata, 1999), ale sięga też do epoki wcześniejszej (Drabina Jakubowa albo podróż, 1988) lub wchodzi w wiek XX (Gwiazda Piołun, 1968; Odpocznij po biegu, 1975; Zwierzęta zostały opłacone, 1980; Pismak, 1984; Wieniec dla sprawiedliwego, 1988). Tematykę współczesną, oprócz wczesnych opowiadań, podejmują powieści Pielgrzymi (1972) i Wczesny powrót (1978). Wyrazem uznania dla twórczości Terleckiego są liczne nagrody. Pisarz jest laureatem Nagrody im. Kościelskich (1972) i Polskiego PEN Clubu (1995), miesięcznika „Odra” (1977) i Polskiego Towarzystwa Historycznego (1980) za powieść Zwierzęta zostały opłacone (1980); „Literatura” wyróżniła nagrodą roku powieść Lament (1985), a „Miesięcznik Literacki” – Wieniec dla sprawiedliwego (1988). Jego książki były tłumaczone na wiele języków.
Terlecki zdobył wysoką pozycję jako prozaik, lecz nie zrezygnował z dramatu – w miesięczniku „Dialog” ukazywały się jego kolejne utwory: Idź na brzeg, widać ogień (1983), Mateczka (1995) i Dragon (1999). Dopełnieniem twórczości dramatycznej są sztuki telewizyjne: Myśliwi (1966) i Śmierć w Tyflisie (1997), a także nieogłoszone drukiem adaptacje jego powieści, które zostały wystawione na scenie: Odpocznij po biegu (Teatr Powszechny w Warszawie, 1976) i Czarny romans (trzy premiery w latach 1979–1980). Teatralną odsłonę miały również niektóre słuchowiska, realizowane zarówno na deskach scenicznych, jak i w teatrze telewizji: Biuro pisania podań (1971), Biuro znalezionych rzeczy (1975), Herbatka z nieobecnym (1976), Trójkąt z pieskiem (1974), Wieczór imieninowy (1972), Przyjdę do pani znów za rok (1968). Mniej znaną, a obfitą część dorobku literackiego Terleckiego stanowią scenariusze filmowe, oparte często na własnych utworach: Bolesław Śmiały (1970, współautor Witold Lesiewicz), Madame Richter (1972, współautorzy Witold Lesiewicz i Jurij Nagibin), Bielszy niż śnieg (1975), …Gdziekolwiek jesteś, panie prezydencie… (1978, współautor Andrzej Trzos-Rastawiecki), W biały dzień (1981, współautor Edward Żebrowski), Zamachowiec (1984), Pismak (1985), Rudy (1987), Gwiazda Piołun (1988), Zabij cara (1994), Lament (1996), z których nie wszystkie doczekały się ekranizacji.
Intensywną pracę pisarską łączył Terlecki z działalnością w środowisku literackim. Od 1961 roku należał do Związku Literatów Polskich, a od 1966 roku do Polskiego PEN Clubu, w latach 1976–1983 był członkiem Zarządu ZLP. Pod koniec lat siedemdziesiątych brał udział w pracach półjawnego klubu dyskusyjnego Konwersatorium „Doświadczenie i Przyszłość”, skupiającego kręgi niezależnej inteligencji. Po rozwiązaniu w 1983 roku ZLP działał w nielegalnym Stowarzyszeniu Pisarzy Polskich. Na oficjalnym zjeździe założycielskim Stowarzyszenia (31 maja 1989) wszedł w skład jego Zarządu Głównego. Przemiany polityczne, które przyjął z radością i nadzieją, wkrótce wywołały rozczarowanie w zderzeniu z nową rzeczywistością. Niepokoiły go zwłaszcza zaniedbania i brak odpowiedniej polityki państwa w sferze kultury – poruszał ten temat w felietonach publikowanych na łamach pisma Adwokatury Polskiej „Palestra” (od 1996 stała rubryka „Brulion”) czy w „Życiu Warszawy”, jak również w licznych wywiadach. Pomimo postępującej choroby Terlecki do końca życia pracował. Pośmiertnie ukazała się Wyspa kata (1999), została też opublikowana zaledwie rozpoczęta powieść Dom Księcia („Odra” 2001, nr 1). Pisarz zmarł 3 maja 1999 roku w Pruszkowie, został pochowany na Cmentarzu Wojskowym na Powązkach.

[opracowała Ewa Wąchocka na podstawie noty w słowniku biobibliograficznym Współcześni polscy pisarze i badacze literatury oraz badań własnych]

Dodaj komentarz

Twój adres e-mail nie zostanie opublikowany.

*

Możesz użyć następujących tagów oraz atrybutów HTML-a: <a href="" title=""> <abbr title=""> <acronym title=""> <b> <blockquote cite=""> <cite> <code> <del datetime=""> <em> <i> <q cite=""> <strike> <strong>